Φυτομαγεία

Η Τέχνη των Bonsai

Μια λιγότερο διαδεδομένη τέχνη στην Ελλάδα, είναι εκείνη των bonsai. Ο ιαπωνικός όρος “bonsai” σημαίνει “δέντρο σε γλάστρα”. Τα bonsai δεν είναι ειδικά δέντρα, μινιατούρες, είναι κανονικά δέντρα σαν όλα αυτά που ζουν στο εξωτερικό περιβάλλον. Τα δεντράκια αυτά, τα δημιουργούμε εμείς με τα χέρια μας, ανάλογα τη δομή και το σχήμα που θέλουμε να τους δώσουμε με το κλάδεμα, δείχνοντας, έτσι την δική μας αισθητική. Με λίγα λόγια, είναι ένα έργο τέχνης, που χρειάζεται ισορροπία, πειθαρχία, συνεχής προσπάθεια και υπευθυνότητα για να μπορέσουμε να κρατήσουμε αυτό τον οργανισμό ζωντανό. Ξεκινώντας, λοιπόν, θα δούμε τις ειδικές τεχνικές που χρειάζονται αυτά τα πανέμορφα δεντράκια, αλλά και τα είδη που υπάρχουν.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για την δημιουργία ενός bonsai από το μηδέν.

1. Εγγενώς, δηλαδή με σπόρο
2. Αγενώς ( Μοσχεύματα βλαστών, εμβολιασμοί, εναέριες καταβολάδες)
3. Αξιοποίηση ιωμένων φυτών
4. Φυτά φυτωρίου

Ο τελευταίος είναι ο πιο συχνός και εύκολος τρόπος.

Υπάρχουν 2 «σχολές» για την δημιουργία, διαμόρφωση, συντήρηση των bonsai. Η πρώτη, η παλαιότερη, προέρχεται από τη βόρεια Κίνα, και προβλέπει την τοποθέτηση συρμάτων και βαριδίων, ώστε να δημιουργηθούν έτσι περίεργα σχήματα στη διαμόρφωση του δέντρου μας. Σχετικά με την συρμάτωση, τα λάθη που πρέπει να αποφεύγονται είναι να μην δημιουργήσουμε αραιές, μη συμμετρικές σπείρες, και χαλαρές ή αντίθετα, πολύ σφιχτές. Η δεύτερη «σχολή» προερχόμενη από τα νότια, δεν παρεμβαίνει τόσο στο bonsai, το αφήνει να μεγαλώσει και μετά το κλαδεύει, ώστε το δέντρο να μεγαλώσει φυσικά, με τον δικό του τρόπο.

Κατάλληλα είδη δέντρων για μπονσάι

Τα φυτά που θα επιλέξουμε για να δημιουργήσουμε bonsai, πρέπει να τα προσαρμόσουμε τόσο στον τόπο καταγωγής τους, όσο και στον τόπο που θα τα τοποθετήσουμε, είτε εσωτερικό είτε εξωτερικό. Μερικά από τα πιο κατάλληλα είδη δέντρων είναι:

ΠΡΑΣΙΝΑ ΦΥΤΑ

• Τα κωνοφόρα                 
  • Πεύκο (Pinus halepensis)
  • Κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens)
  • Έλατο (Abies alba)

       

Pinus halepensis ( Πεύκο bonsai)

• Φυλλοβόλα πλατανοειδή
  • Πλατάνια (Platanus orientalis)
  • Acer (Acer palmatum)

       

Platanus orientalis (Πλάτανος bonsai)

        

Acer palmatum ( Acer bonsai)

• Φίκος (Ficus benjamin)                                     

       

Ficus benjamin ( Φίκος bonsai)

• Ζαντόξυλο (πιπέρι σετσουάν)

Bonsai (Ζαντόξυλο)

• Κινέζικη φτελιά (Ulmus)

        

Ulmus (Κινέζικη φτελιά bonsai)

• Καστανιά (Castanospermum australe)

       

Castanospermum australe ( Καστανιά bonsai)

ΑΝΘΟΦΟΡΑ ΦΥΤΑ

• Aντένιουμ (Adenium obesum)

       

Adenium obesum (Αντένιουμ bonsai)

• Οξύφιλα φυτά
  • Γαρδένια (Gardenia)
  • Αζαλέα (Azalea japonica)

        

Gardenia (γαρδένια bonsai)

       

Azalea japonica (Αζαλέα bonsai)

• Κράταιγος (Crataegus orientalis)

       

Crataegus orientalis (Κράταιγος bonsai)

• Πυράκανθος (Pyracantha coccinea)

       

Pyracantha coccinea (Πυράκανθος bonsai)

• Ιβίσκος (Hibiscus syriacus)

        

Hibiscus syriacus ( Ιβίσκος bonsai)

• Μπουκαμβίλια (Bougainvillea)

        

Bougainvillea (Μπουκαμβίλια bonsai)

ΠΑΧΥΦΥΤΑ

• Kράσουλα (Crassula sp.)

       

Crassula spp. (Κράσουλα bonsai)

ΟΠΟΡΟΦΩΡΑ

• Ελιά (Olea europea)

        

Olea europeae (Ελιά bonsai)

• Τα πυρηνόκαρπα
  • Ροδακινιά (Prunus persica)
  • Κερασιά (Prunus avium)
  • Βερικοκιά (Prunus vulgaris)
  • Αμυγδαλιά (Prunus amygdalus)
  • Δαμασκηνιά (Prunus sativa)
  • Βυσσινιά (Prunus vulgaris)

        

Prunus avium (Κερασιά bonsai)

• Τα γιγαρτόκαρπα
  • Μηλιά (malus domestica)
  • Αχλαδιά (Pyrus communis)
  • Κυδωνιά (Pyrus cydonia)

       

Pyrus communis (Αχλαδιά bonsai)

• Τα εσπεριδοειδή
  • Λεμονιά (Citrus limon)
  • Πορτοκαλιά ( Citrus sinensis)
  • Μανταρινιά (Citrus nobilis)
  • Κιτριά (Citrus medica)
  • Νεραντζιά (Citrus aurantium)
  • Περγαμόντο (Citrus bergamia)
  • Γκρέιπφρουτ (Citrus paradisi)
  • Κουμκουάτ (Citrus japonica)

       

Citrus sinensis (Πορτοκαλιά bonsai)

Συνθήκες

Εποχή

Σε κάθε κίνηση φροντίδας που κάνουμε στο bonsai μας, πρέπει να προσέχουμε την εποχή. Για παράδειγμα, τον χειμώνα σίγουρα ελαττώνουμε το πότισμα σε σχέση με την άνοιξη ή το καλοκαίρι.  Μεταφύτευση και κλάδεμα, συνήθως πραγματοποιούμε άνοιξη ή φθινόπωρο.

Ηλιοφάνεια

Ανάλογα το είδος του bonsai, κάποια bonsai ζουν στον ήλιο και θέλουν πολύ ήλιο, ενώ άλλα δεν θέλουν. Για παράδειγμα, το bonsai Acer χρειάζεται όλη μέρα ήλιο, καθώς κοκκινίζουν ακόμα περισσότερο τα φύλλα του, ενώ η κράσουλα που ανήκει στα παχύφυτα προτιμάει το φως που «φιλτράρεται». Το φυτό μας πρέπει να βρίσκεται σε μέρος όπου το χτυπάει το φως ομοιόμορφα, αν αυτό δεν γίνεται περιστρέφουμε τη γλάστρα μέσα στη μέρα.  

Θερμοκρασία

Το εύρος θερμοκρασιών κυμαίνεται ανάλογα το είδος . Υπάρχουν bonsai  όπως το Acer και το Ζαντόξυλο που είναι φυλλοβόλα, ζουν άνετα και σε εξωτερικό περιβάλλον και αντέχουν θερμοκρασίες μέχρι 0°C (ή και μείον). Αντίστοιχα, υπάρχουν τα bonsai Πυράκανθος και Φίκος που προτιμούν τις μεσαίες θερμοκρασίες (16-24°C) και το bonsai Αντένιουμ που είναι κυρίως εσωτερικού χώρου, ευαίσθητο στις χαμηλές θερμοκρασίες, πολύ ανθεκτικό στη ζέστη, ακόμα και στον άμεσο ήλιο, επομένως θα μπορούσε να ζήσει και έξω, μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Στα bonsai που μπορούν να ζήσουν και σε εξωτερικό και σε εσωτερικό περιβάλλον, καλό είναι να κάνουμε σταδιακά αυτές τις αλλαγές και όχι απότομα για να μην παθαίνουν «σοκ».

Φροντίδα

Πότισμα

Το να ποτίζουμε σωστά το φυτό μας είναι πολύ σημαντικό για να το διατηρήσουμε υγιές. Ποτίζουμε λίγο και συχνά, σε 2, 3 ή 4 δόσεις  το νερό, επειδή το bonsai έχει μικρή γλάστρα, ώστε να μπορεί να το απορροφήσει. Σε μερικά bonsai, από πάνω βάζουμε μούσκλι ή βρύα. Σε αυτή τη περίπτωση, μπορούμε απλά να ψεκάζουμε το μούσκλι ή τα βρύα, αντί να ποτίζουμε κανονικά, ή μπορούμε και να ποτίζουμε και να ψεκάζουμε. Επίσης, κάποια bonsai το καλοκαίρι που έχει ζέστη, χρειάζεται να ψεκάζουμε τα φύλλα τους με νερό, ώστε να τα διατηρούμε πιο φρέσκα.

  

Bonsai, με βρύα στην επιφάνεια του χώματος

Λίπανση

Η λίπανση εφαρμόζεται κυρίως την άνοιξη ή τον φθινόπωρο. Αν το bonsai μας βρίσκεται σε εσωτερικό χώρο, ο κανόνας είναι κάθε 4^ο πότισμα, δηλαδή 3 ποτίσματα νερό, 1 πότισμα λίπασμα, ενώ αν βρίσκεται σε εξωτερικό χώρο το λιπαίνουμε 1 φορά τον μήνα. Ένα ειδικό λίπασμα για την υγιή ανάπτυξη και άφθονη βλάστηση όλων των ειδών bonsai είναι το  Fytopan υγρό λίπασμα για bonsai. Το συγκεκριμένο λίπασμα, ναι μεν είναι για όλα τα δέντρα bonsai, σημαντικός όμως παράγοντας για την επιλογή λιπάσματος είναι το τι είδος δέντρου είναι το bonsai που θέλουμε να το εφαρμόσουμε.

Fytopan υγρό λίπασμα για bonsai

Μεταφύτευση & έδαφος

Ένα νεαρό bonsai χρειάζεται μεταφύτευση σε λίγο μεγαλύτερη γλάστρα περίπου κάθε 2 χρόνια. Ένα μεγαλύτερο ηλικιακά bonsai χρειάζεται μεταφύτευση όταν οι ρίζες του έχουν μεγαλώσει τόσο πολύ που να μην χωράνε άλλο στη γλάστρα. Βέβαια, σε αυτή τη περίπτωση, μπορούμε να βγάλουμε το δέντρο από τη γλάστρα, να κόψουμε λίγο τις ρίζες του, και να το ξανά τοποθετήσουμε στην ίδια γλάστρα. Τα κωνοφόρα bonsai χρειάζονται μεταφύτευση κάθε 2-5 χρόνια, ενώ τα ταχείας ανάπτυξης κάθε 2 χρόνια. Μερικά bonsai μένουν για χρόνια στην ίδια γλάστρα, γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό το χώμα που θα χρησιμοποιήσουμε, για την καλύτερη ανάπτυξή του. Η γλάστρα που θα τοποθετήσουμε το bonsai πρέπει να είναι μικρή και ρηχή, ώστε να ελέγχουμε τις ρίζες να μην μεγαλώσουν υπερβολικά. Επίσης, στην ιαπωνική κουλτούρα θεωρούν τα bonsai ως μια μικρογραφία της φύσης, δηλαδή ένα μικροσκοπικό δέντρο, επομένως η μικρή γλάστρα βοηθάει στο να φαίνεται το δέντρο μας πιο μικροσκοπικό.

Το απλό χώμα για λουλούδια δεν είναι κατάλληλο για ένα bonsai, παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο μίγμα που πρέπει πάντα να χρησιμοποιούμε. Το βασικό μίγμα αποτελείται από χώμα, τύρφη, άμμο (4-4-2). Αν δεν βρούμε άμμο, αντικαθιστούμε με ελαφρόπετρα ή περλίτη, για να έχουμε ένα καλά αποστραγγισμένο έδαφος. Για τα bonsai εσωτερικού χώρου, καθώς και για τα φυλλοβόλα bonsai, χρειαζόμαστε μικρότερη ποσότητα άμμου και περισσότερη τύρφης. Τέλος τα οξύφιλα φυτά καλό είναι να μπαίνουν σε μίγμα χώματος κατάλληλο για αυτά.

        

Υπόστρωμα Φυσική Λεπτόκοκκη Ελαφρόπετρα

        

Υπόστρωμα  Περλίτη

                 

Χώμα Μίγμα Τύρφης Blumenerde

Κλάδεμα

Το κλάδεμα ίσως είναι η πιο σημαντική από τις φροντίδες για ένα bonsai. Υπάρχουν δύο είδη κλαδέματος, ανάλογα με το τι θέλουμε να κάνουμε στο δέντρο μας. Το πρώτο είδος είναι το Διορθωτικό, όπου στοχεύει στην δημιουργία νέου σχήματος στο δέντρο και το κλάδεμα Συντήρησης, όπου έχει σαν στόχο την ενδυνάμωση και την αναζωογόνηση του δέντρου. Το κλάδεμα Συντήρησης ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων βλαστών, διασφαλίζοντας πως το δέντρο δεν θα αναπτυχθεί υπερβολικά σε σχέση με την γλάστρα την οποία έχει τοποθετηθεί. Το συγκεκριμένο είδος κλαδέματος πρέπει  να πραγματοποιηθεί με προσοχή, ώστε να πετύχει και να βελτιωθεί η συνολική αισθητική του δέντρου.

Τα δέντρα αυτά, όταν έχουν την φροντίδα που χρειάζονται συχνά ζουν πολύ περισσότερα χρόνια από τα αντίστοιχα είδη στη φύση. Κάθε ένα είναι μοναδικό και αποτελεί ένα ζωντανό έργο τέχνης.

Μπορείτε να πειραματιστείτε και εσείς δοκιμάζοντας να φτιάξετε το δικό σας bonsai από το αγαπημένο σας φυτό. Βασική προϋπόθεση να είναι πολυετές και να έχει την ικανότητα να δημιουργεί με τον καιρό ξυλώδη κορμό που θα είναι ο βασικός κορμός του bonsai μας.

Καλή επιτυχία!